Het gezonde verstand van een dappere IJzeren Dame

Margaret Thatcher scoort niet zo goed in de populaire cultuur. Ook in The Crown wordt ze vrij karikaturaal neergezet. Toch blijken af en toe de grote wijsheid en moed van de voormalige Britse premier, schrijft Gerry van der List.

Billy Elliot staat bekend als een lieve film over een schattig ventje met een passie voor dans. Maar de musicalversie bevat een liedje met een schokkende tekst. Stakende mijnwerkers zingen in Merry Christmas Maggie Thatcher grimmig dat ze de dag van vandaag vieren omdat ‘it’s one day closer to your death’. Zo maken zij duidelijk hoezeer ze uitkijken naar de dood van de Britse premier.

Het is maar een van de voorbeelden van de zeer ongunstige houding in de populaire cultuur jegens Margaret Thatcher (1925-2013). Even leek het erop dat Meryl Streep haar op het witte doek recht zou doen, maar The Iron Lady (2011) bleek een middelmatige en tendentieuze film met de nadruk op de dementie van de hoofdpersoon op hoge leeftijd. De politicus was vermoedelijk te rechts om door kunstenaars en entertainers te worden geapprecieerd.

De premier komt naar voren als moedige vrouw

In het vierde seizoen van The Crown lijkt het ook de verkeerde kant op te gaan. De Amerikaanse actrice Gillian Anderson weet Thatcher goed te imiteren, maar af en toe doet haar vertolking sterk denken aan een Spitting Image-karikatuur. Verder is een – erg saaie – aflevering van de Netflix-serie zowat geheel gewijd aan een werkloze nietsnut, die vermoedelijk symbool staat voor de slachtoffers van het thatcheriaanse sociaal-economische beleid. En in het bijzijn van de Koningin barst de IJzeren Dame een paar keer in tranen uit. Er is werkelijk geen enkele aanwijzing dat er zulke emotionele uitbarstingen in het bijzijn van Elizabeth zijn geweest.

Maar voor de verandering is er oog voor de sterke kanten van Thatcher. In The Crown komt zij naar voren als een moedige, eigenzinnige vrouw. Een kruideniersdochter die het op eigen kracht heeft gemaakt, de scepsis van de vooringenomen oude kerels in haar partij trotserend. Een selfmade woman die niets moest hebben van het snobisme en hooghartigheid van de geprivilegieerde koninklijke familie.

Zelfredzaamheid was het thatcheriaanse ideaal

Verrassenderwijs biedt scenarist Peter Morgan het personage van Thatcher ook de gelegenheid haar denkbeelden over het voetlicht te brengen. Daardoor blijkt weer eens dat de leider van de Conservatieve Partij eigenlijk een vooruitstrevende liberaal was. Haar radicalisme stond haaks op conservatieve behoedzaamheid, haar geloof in de waarde van de vrije markt druiste in tegen behoudzuchtig traditionalisme.

Zelfredzaamheid was het ideaal van Thatcher. Je hebt meer aan een verpleegster die patiënten ferm toespreekt en die helpt ze weer snel op eigen benen te staan, dan aan een zalvende, vertroetelende verpleegster, zegt ze in The Crown. Waarin verder nog een mooie en beroemde wijsheid van haar langskomt: ‘Niemand zou zich de Barmhartige Samaritaan herinneren als hij alleen maar goede bedoelingen had gehad. Hij bezat ook geld.’

En zo is The Crown zowaar hier en daar een eerbetoon aan het gezonde verstand van een dappere politicus.