,,Meiske, wat heb ik mijn dagboek verzaakt! Maar heus kind, ik heb steeds doorgewerkt (...). Wij hadden intussen moeilijke dagen. Laatste vrijdagochtend kregen we om +/- half negen een opname van 52 patiënten (...) Het grootste gedeelte is nu dinsdag weer vertrokken (...). Je kunt begrijpen wat een moeilijke dagen dat zijn.”

Conservator Guido Abuys van Herinneringscentrum Kamp Westerbork bladert door de drie schriftjes voor hem op tafel. Het zijn de dagboeken van Ellen Silvia Deitelzweig senior. De Duits-Joodse vluchtelinge, verpleegster van beroep, komt in januari 1943 in doorgangskamp Westerbork terecht. Haar belevenissen in het kampziekenhuis in Westerbork en later Theresiënstadt vertrouwt ze nauwgezet toe aan haar vriendin Tonny. Bij gebrek aan fysiek contact op papier, in dagboekvorm.

‘Een bron zoals we die nog niet hebben’

,,We hebben wel brieven in de collectie, waarin het over het ziekenhuis gaat, maar hier liggen drie dagboeken vol.” Hij bladert nog eens door de schriften, waar her en der bewijsjes tussen zitten. Van het transport van Theresiënstadt naar Zwitserland. Maar ook persoonsgegevens van medekampbewoners. ,,Ik wist meteen: dit is een bron zoals we die nog niet hebben.” Deitelzweig beschrijft het waanzinnige bestaan in het doorgangskamp. Zij probeert patiënten beter te maken, terwijl de transporten naar het Oosten iedere week vertrekken.

Uitgeven

Abuys heeft nog niet alles gelezen. ,,Collega’s staan ook te springen. Het moet zo snel mogelijk worden uitgetypt. Waar we dit allemaal voor kunnen gebruiken, ongelofelijk.” Als het aan Abuys ligt worden de dagboeken uitgegeven. ,,Het leent zich ook voor een expositie.”

De actiedag ‘Niet Weggooien’, bedoeld om bijzondere voorwerpen en verhalen uit de oorlog te behoeden voor een stoffige zolder of de prullenbak, levert dit jaar nog veel meer op.

Een levensreddende typefout

Abuys’ collega Gerard Rossing bekijkt de documenten van Marian Kramers uit Grolloo. Haar moeder, Paula Zadoks, kwam ook in Theresiënstadt terecht. ,,Kijk, hier zit hier al een bijzonder verhaal bij”, Rossing schuift het doopbewijs van de Joodse Zadoks naar voren.

,,Er staat 1941, maar dat was een typefout. Het moest 1942 zijn. Mijn moeder vertelde altijd dat die typefout haar leven heeft gered”, vertelt Kramers. Tussen de papieren liggen kaartjes. Staanplaatsen voor een Beethovenconcert in Theresiënstadt. ,,Bezopen, hè?”,reageert Rossing. ,,Deze collectie is in omvang niet zo groot als die van mevrouw Deitelzweig. Maar even belangrijk. Ook dit is iemands verhaal.”

Kramers kijkt opgelucht. ,,Wat hier ligt is een hele geschiedenis. Het heeft mijn moeder getekend, en misschien mij in zekere zin misschien ook wel. Het is best emotioneel om dat over te dragen.”

‘Allemaal pareltjes’

Dan is er ook nog de tekening van kamptekenaar Laurens Kok. Abuys kreeg een scan van een Canadese mevrouw. Haar vader staat op de tekening, net als een familielid, die in het kampziekenhuis werkte. ,,Dit zijn allemaal pareltjes”, verzucht hij. ,,We denken veel te weten, maar als het op details aankomt weten we helemaal niks.”