Ze kregen hun zin en zongen des te harder

Gloeiende, gloeiende neonazi’s, was zondagochtend vroeg m’n eerste gedachte. Ik lag nog in bed, maar had de wereld alvast opengeveegd: zestigduizend Polen met fakkels tegen de skyline van Warschau. Ze zongen liederen, er waren leuzen: ‘God, eer, vaderland’, ‘Zuiver bloed’, of ‘Fuck off met de vluchtelingen’.

Mijn ogen prikten onmiddellijk van de rode smook. En ik googlede me suf op zoek naar redenen om mijn hoofd weer in de kussens te steken. Maar nuance maakte het alleen maar erger.

Nuance: die 60.000 waren echt niet allemaal neonazi’s! Nee, veel erger, het waren gewone bezorgde Polen, papa’s met kinderen op de nek - die kennelijk doodgemoedereerd meekuierden in een neofascistische lampionnenoptocht.

Nuance: deze optocht vindt al jaren plaats! Nieuw is wel dat de regering het „een prachtig gezicht” noemde. Ah, geen oprisping, maar een koppige trend, nu met gedoogsteun van boven.

Nuance: die ene foto van een spandoek, hè, met de tekst ‘Bid voor een Islamitische holocaust’, die bleek van een ander protest! Klopt. Wel echt bleken teksten als ‘Europa zal wit zijn’ of de kruistochtleus ‘Deus Vult’, in Gothisch lettertype. En ik vergeet nog wat nazi-symbolen.

De officiële leus was trouwens: ‘We willen God’, waarmee meer specifiek de katholieke, homohatende, Poolse, antimoslim-god bedoeld werd – denk ik, hoor. Maar ik ben eerlijk gezegd een beetje uitgefactcheckt.

18 Syrische vluchtelingen

De meest schokkende nuance is dat deze optocht heus niet het ergste probleem van Polen is. Twee jaar terug kwam de partij Recht en Rechtvaardigheid aan de macht, de Poolse PVV. Sindsdien zijn de media beknot, rechters ontslagen, het leger gemuilkorfd. Zo bezien heeft deze mars dan de nieuwswaarde van een avondvierdaagse, maar intussen werden de beelden ervan zeer enthousiast gedeeld door Europa’s alt-right, door platforms als Voice of Europe. Ons Charlottesville.

Ik kreeg de foto kortom niet uit mijn kop en kon zelfs Trump, die laatst Polen bezocht, de schuld niet geven. Dit haatsentiment was veel ouder.

Dat krijg je als je zo op Amerika gefocust bent. Zie je de paalrot in je eigen Europa niet.

Ik hoopte nog dat dit alleen over Polen zou gaan: dat ze daar heel goede, historische danwel economische, redenen zouden hebben voor dit alles. Maar het bleek precies andersom. Geen land waar de geschiedenis zo’n bittere waarschuwing is. En vrijwel nergens gaat het economisch zo voor de wind. De economie verzevenvoudigde in een kwart eeuw. Vandaar ook die nieuwe skyline. Waaronder de woede marcheert, richting vluchtelingen die er helemaal niet zijn. Of wacht, nuance: in dit roomwitte land werden dit jaar 18 (achttien!) Syrische vluchtelingen toegelaten (ja maar, toch!).

Scheefgroei en ongelijkheid wekken begrijpelijke rancune op, maar op mysterieuze wijze vooral tegen veel armere vluchtelingen

Of kon ik het neoliberalisme maar de schuld geven. In de skyline zie je die hoge suikertaart met spits: die heette ooit het ‘Jozef Stalin-paleis van Cultuur en Wetenschap’. Het sovjetbaken is inmiddels weggevallen in een woud aan wolkenkrabbers. De zegeningen van het neoliberalisme.

Links ervan zie je de elegante curve van de gloednieuwe woontoren van Daniel Libeskind. Luxe-appartementen, inclusief wijnkelder, golfbaan en het grootste privé-zwembad van Polen. Een verticaal cruiseschip. Symbool voor een herboren Warschau, aldus de architect, na de puinhopen van de twintigste eeuw. Of symbool voor de rijkdom voor de neoliberale happy few? Scheefgroei en ongelijkheid wekken natuurlijk begrijpelijke rancune op, maar dan op mysterieuze wijze vooral tegen veel armere vluchtelingen – je hoort die kromme redenering ook bij ons. Het klopt: er is altijd reden voor jaloezie. Ondanks de groei verdienen Polen nog steeds veel minder dan, bijvoorbeeld, Nederlanders. Anders zouden Polen ook niet uw en mijn klusjes doen. En als jij een nieuwe Opel hebt, maar je buurman een nieuwe Bentley, voel je je alsnog tweederangsburger, helemaal als je dan ziet dat die verdomde vluchtelingen…

Die vluchtelingen die er dus niet zijn in Polen. Dat regelde de Poolse PVV-regering nu juist. En die regelde ook alle cadeaus die je je als bezorgde burger kunt wensen. Multinationals werden er éxtra belast. Er kwam een verláágde pensioensleeftijd. Hoger minimumloon, gratis medicijnen voor ouderen, extreem hoge kinderbijslag – en „zelfs met de ongelijkheid valt het mee”, aldus de Groene Amsterdammer.

Ze kregen alles wat ze wilden en zongen des te harder de liedjes van haat. Ik zie een volk zonder excuses.

Polen is Nederland niet, maar de les geldt ook hier: je krijgt het volk niet stil, vooral niet als je geeft wat het wil. Haat is onverzadigbaar. Luister dan naar wat ze zelf zingen: hun liedjes gaan helemaal niet over geld, maar over bloed, God, kippenvel: ze willen een rood waas, een Tahrir-plein van haat die ze vaderlandsliefde noemen.