Hij had een goeie baan op de postkamer van een Amsterdamse universiteit, maar hij en zijn vrouw wilden een avontuur. De stad uit, het platteland op. Het werd een cafetaria in Terapelkanaal, De Oale Smidse. Het avontuur dat begon met een trotse Smidse Burger eindigde in een schuldenberg van drie ton.

Naast de pijn ook de wilskracht

Wim Fijn is een van de vier geportretteerden in de tentoonstelling Tegenspoed - verhalen over armoede van fotograaf Dirk-Jan Visser, in het Gevangenismuseum in Veenhuizen. Visser, exposerend namens de Groningse fotomanifestatie Noorderlicht, legt de pijn achter schulden bloot, maar ook de wilskracht van deze mensen om er uit te komen.

Rode draad in hun verhalen vormt de ongeopende post. Niet durven kijken welke ellende zo’n envelop nu weer thuisbrengt. Het kwartet vertelt er openhartig over in de video-interviews met Visser. De museumbezoeker neemt plaats op een krukje, binnen een carré van schermen, en ziet en hoort hun verhalen op grote schermen links en rechts, waar de vier afwisselend verschijnen. Op schermen voor en achter heeft een geacteerd gesprek plaats tussen een wanhopige en wat dwarse, gescheiden vader, dik in de schulden, met de vrouw die hem als schuldsaneerder uit de drek wil trekken.

‘Commerciële incassobureaus en deurwaarders, dat moet anders’

Haar verhaal klinkt behoorlijk bureaucratisch, niet gespeend van enige inefficiëntie, maar toch, er is begeleiding, er is budgetbeheer, en de instanties proberen de schuldeisers zoveel mogelijk tot kwijtschelding te bewegen. Mooi toch? ,,Ja mooi”, zegt Visser. ,,Alleen minder mooi dat het vaak overbodig zou zijn als incassobureaus en deurwaarders die schulden met hun enorme boetes bij onbetaalde rekeningen niet zo idioot zouden opdrijven. Wie eenmaal in de schulden zit, belandt vaak in een onmogelijke positie.”

Dat zou anders moeten, vindt Visser. ,,Uiteindelijk betaalt de samenleving bij een schuldsanering ook de rekening.”

Natuurlijk, ook de hand in eigen boezem. Dat doet het kwartet. De in Arnhem ontspoorde Tamara IJzendoorn, van welgesteld feestbeest tot zware crackverslaafde, klaagt over niemand nu ze al tijden clean is. Ze leefde onder een brug maar vocht zich terug. Emmenaar Daan Elsinga, 21 pas bij de opnamen en flinke schuldenaar na twee opgegeven studies, was het zat om op bekende te teren.

Uit de schuldsanering gezet

De Groningse Selima Renes, moeder van vijf, snapt dat ze lang uit de schuldsanering is gezet omdat ze verhuisde terwijl dat niet mocht. Maar ja, wat moest ze, wonend in dat huis van haar zwaar verslaafde moeder, met altijd die ruzies? Visser: ,,Ze vertelt haar verhaal als ervaringsdeskundige nu op scholen. Ik wilde in de grote portretten die ik maakte ook de kracht van deze mensen laten doorschemeren.” Doorzettingsvermogen is dan ook vereist. Wie zo in de sanering zit moet, na aftrek van alle vaste lasten, zien rond te komen van rond vijftig euro per week.

Aan houten panelen hangen persoonlijke afbeeldingen die de vier geïnterviewden op verzoek van Visser zelf hebben ingebracht, foto’s die wat zeggen over heden en verleden. Ze worden afgewisseld met fraaie foto’s die Visser van hen maakte, bewegend in hun huidige omgeving.

Meegevraagd om zijn inzicht

Van oorsprong Assenaar Visser (nu Den Haag) werd opgeleid aan Minerva, maar dook de nieuwsfotografie in, onder meer in de Palestijnse gebieden. Won ooit de Zilveren Camera met een foto van Yasser Arafat, maar onderzoekt nu vooral het sociaal domein: minder snelheid meer diepgang. Dankzij zijn met de jaren vergaarde antropologische inzicht, werd hij door Jan Dirk Gardenier van het Groningse onderzoeksbureau CAB meegevraagd naar gesprekken met mensen die in armoede leven.

Vervolgens kwam min of meer bij toeval aan een cafétafel het gesprek met Noorderlicht tot stand. Het Gevangenismuseum was direct een logische locatie voor een expositie als deze, met de Veenhuizer geschiedenis van de Maatschappij van Weldadigheid.

Corona versterkt het isolement

Visser stuitte, in de gesprekken die hij voerde met meer dan alleen het uitgelichte kwartet, op veel meer dan alleen financiële problemen. ,,Mensen raken vaak in een sociaal isolement. Ik denk dat corona dit alleen maar heeft versterkt. Sommige mensen met wie ik eerst contact had reageerden helemaal niet meer. Raakte ik kwijt. Best zorgelijk.”

Voor meer informatie over bezoek aan Tegenspoed door Noorderlicht/Dirk-Jan Visser, zie de site van het Gevangenismuseum .