Hoogleraar genetica Lude Franke is een van de wetenschappers die onderzoek doet in het grote Noord-Nederlandse bevolkingsonderzoek Lifelines, dat 30 jaar lang de gezondheid volgt van 1 op elke 10 inwoners van Noord-Nederland. Een uitzonderlijk groot onderzoek dat langzaam maar zeker een schat aan wetenschappelijke kennis vergaart.

Na het begin van de coronacrisis begin dit jaar staken de Lifelinesonderzoekers meteen de koppen bij elkaar. ,,Lifelines biedt unieke mogelijkheden om een grote groep mensen langdurig te volgen.’’ Lifelines weet veel over alle deelnemers. Al jaren worden medische gegevens, metingen, vragenlijsten en bloed- en urinemonsters onderzocht en bewaard. Dat maakt een bijzondere koppeling mogelijk van actuele vragenlijsten met die medische data.

,,We kunnen goed volgen hoe het gaat met onze deelnemers tijdens de crisis. Maar we kunnen het ook koppelen aan medische kennis over de deelnemers. Dat maakt de gegevens bijzonder interessant’’, vindt Franke.

35.000 deelnemers in langdurig onderzoek

Lifelines stuurt regelmatig vragenlijsten aan circa 35.000 deelnemers. ,,Fantastisch hoeveel mensen telkens weer meewerken’’, vindt Franke. Een klein deel van de deelnemers heeft zelf corona gehad. Maar voor een veel groter deel heeft de coronacrisis invloed op het dagelijks leven. Zo blijkt de bezorgdheid toe te nemen en merken langzaam maar zeker meer mensen dat hun kwaliteit van leven achteruitgaat door alle maatregelen. Toch neemt een overgrote meerderheid van de bevolking het gevaar van het coronavirus zeer serieus en houden de meesten zich ook aan het advies om afstand te houden en drukte te vermijden.

Een van de medisch-wetenschappelijke inzichten uit het onderzoek is dat erfelijkheid een rol speelt bij de vraag wie ernstig ziek wordt van Covid-19. ,,We weten dat bij veel meer ziektes erfelijkheid een rol speelt’’, legt Franke uit. ,,Sommige zeldzame ziektes zijn helemaal erfelijk bepaald. Maar ook bij veel voorkomende ziektes zijn duidelijke genetische factoren. We hopen met dit onderzoek daarop meer zicht te krijgen.’’

Op weg naar de test die vooraf zegt of je veel of weinig risico loopt

Franke hoopt met gebruikmaking van de Lifelinesdata een biomarker te vinden die voorspelt wie ernstiger ziek kan worden van corona. Uiteindelijk zou dat in theorie kunnen leiden tot een bloedtest die kan bepalen of iemand veel of weinig risico loopt. ,,We weten dat het afweersysteem een rol speelt bij Covid-19 maar ook bij allerlei andere ziektes zoals reuma, multiple sclerose en diabetes. Die ziektes ontstaan eigenlijk door een verkeerde reactie van het immuunsysteem. Dat blijkt ook bij Covid-19 zo te werken. We hopen beter te kunnen voorspellen bij welke mensen het immuunsysteem zo’n reactie geeft.’’

Daarvoor kijken de onderzoekers naar mensen die ziek worden van het virus maar juist ook naar mensen die er niet ziek van worden. Bij die mensen gaat blijkbaar iets wél goed. ,,Het kan een subtiel verschil zijn in hoe het immuunsysteem is afgesteld. Dat willen we blootleggen.’’

Patiënten die behandeld worden voor Covid-19 krijgen vaak een middel als dexamethason. ,,Dat werkt als een immuunsysteemremmer en voorkomt waarschijnlijk een te hevige reactie van het afweersysteem. We hopen de werking daarvan beter te begrijpen.’’

Grootschalig gevaccineerde mensen volgen

Waarin Lifelines ook een rol kan spelen is bij onderzoek naar de vaccins die waarschijnlijk binnen afzienbare tijd ook in Nederland op de markt komen.

Franke: ,,Door op grote schaal mensen te volgen die een vaccin krijgen kunnen we monitoren hoe mensen erop reageren. Wie krijgt last van bijwerkingen, hoe reageren de afweerstoffen in het lichaam? Doordat Lifelines al beschikt over veel medische gegevens van de deelnemers kan zo’n onderzoek meer inzichten opleveren dan een onderzoek onder gebruikers van zo’n vaccin van wie vooraf maar weinig bekend is.’’