Burgers staan op waar politici falen

Meer dan 400 pagina’s met vooral slecht nieuws. Dat is het jaarrapport van Amnesty International. Of het nu gaat over de Rohingya in Myanmar, de burgerslachtoffers in Syrië of de bevolking van Venezuela, de mensenrechten hebben het hard te verduren. Maar beterschap is wel degelijk mogelijk. Het zijn burgers zoals u en ik die door rechten te claimen en af te dwingen het verschil kunnen maken.

Politiek leiderschap voor mensenrechten lijkt nationaal en internationaal namelijk ver te zoeken. Meer en meer machthebbers laten zich verleiden door een retoriek van verdeeldheid die vooral inspeelt op angst en haat. En wat nog erger is: die retoriek wordt ook omgezet in concreet beleid. Denk aan het inreisverbod voor voornamelijk moslims in de VS, de discriminatie van Christenen in Egypte of het afzonderen van asielzoekers in containers in Hongarije. Tegen die retoriek en praktijk komt weinig politiek weerwerk. Op het wereldtoneel nemen nog maar weinig leiders het echt op voor de mensenrechten.

Naast politici, lijken ook de gevestigde internationale structuren niet in staat om respect voor mensenrechten af te dwingen. De Verenigde Naties blijken niet bij machte om zelfs de meest ernstige mensenrechtenschendingen een halt toe te roepen, bijvoorbeeld in Syrië, Zuid-Soedan of Jemen. Ook andere instellingen sputteren en krijgen onvoldoende middelen, politieke steun en erkenning.

Politiek leiderschap en institutionele verankering zijn nodig voor duurzame oplossingen, maar de geschiedenis leert dat het vaak burgerbewegingen waren die tot veranderingen hebben geleid. Die drijven op hun beurt op het engagement van individuen die opstaan om rechten te claimen en onrecht aan te klagen. Burgers en mensenrechtenverdedigers zijn de hoofdrolspelers in een toekomst met meer vrijheid, gelijkheid en rechtvaardigheid.

Meer dan ooit betalen zij die opkomen voor rechtvaardigheid een hoge prijs.

Protestbewegingen komen in actie voor verandering. Ze dagen het status quo en dus de machthebbers uit en eisen de vrijheden waar ze recht op hebben. In plaats van die rechten te respecteren, kiezen de autoriteiten er al te vaak voor om die proteststemmen de kop in te drukken. In Marokko beantwoordde de overheid manifestaties in de Rif voor meer sociale en economische rechten met een enorme machtsontplooiing en massa-arrestaties. In Egypte en Saoedi-Arabië wordt het middenveld met grove borstel weggevaagd. En in Turkije werden de Turkse directeur en voorzitter van Amnesty International in de cel gegooid voor hun mensenrechtenwerk. Meer dan ooit betalen zij die opkomen voor rechtvaardigheid een hoge prijs.

Essentieel voor activisten die op de barricaden staan voor de mensenrechten is de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid om te protesteren. De ruimte en vrijheid om kritisch te zijn, ongenoegen te uiten en verandering te eisen staat in de hele wereld op het spel. Er werden wereldwijd zeker 312 mensenrechtenactivisten gedood in 2017. In Hongarije wordt het middenveld monddood gemaakt. In de Democratische Republiek Congo worden protesten bloedig neergeslagen. In Spanje worden separatistische burgeractivisten vastgezet op verdenking van rebellie. En in 2017 zat een recordaantal journalisten in de cel. De vrije meningsuiting en het recht om te protesteren worden dé strijdpunten voor mensenrechten in 2018.

Repressie zal de legitimiteit van overheden verder ondergraven. Ook dat leert de geschiedenis ons. De vrijheid om te protesteren en verandering te eisen, kan elk van ons mee afdwingen door zelf het pleidooi voor mensenrechten op te voeren en door hen die in de verdrukking komen te steunen in binnen- en buitenland. Die solidariteit zal uiteindelijk ook het nodige politieke leiderschap afdwingen en de internationale mensenrechteninstellingen versterken. Die beweging komt van onderuit. Van u en mij. En van die vele duizenden die binnen en buiten Europa durven opstaan tegen onrecht.

Wies De Graeve is directeur van Amnesty International Vlaanderen.