Als de Nederlandse economie een barbecue is, dan dreigt het kabinet dit jaar de rol te vervullen van de iets te enthousiaste buurman. Met een scheut spiritus stookt die het vuurtje nog eens extra op.

Steeds meer economen waarschuwen voor zo'n oververhitting. 'De overheid jaagt de economische groei verder aan', constateerde het Centraal Planbureau vorige maand niet zonder zorgen in zijn vooruitblik op 2018. De uitgaven - aan onder meer leger, verpleeghuizen, onderwijs - lopen met maar liefst 3,5 procent op. Zonder die extra stimulans zou de Nederlandse economie maar liefst 0,8 procent minder groeien. Dit verklaart volgens het CPB 'voor een belangrijk deel de hogere BBP-groei dan die in onze buurlanden'.

'Anticyclisch beleid'

Dat lijkt mooi, maar de aloude economenwijsheid schrijft voor dat overheden in de vette jaren juist een financiële buffer aanleggen. Anders is er, zoals Jozef in het Oude Testament de farao al voorhield, in de magere jaren geen graan meer om uit te delen. Zo'n 'anticyclisch beleid' blijkt desondanks politiek moeilijk te verkopen. 

In plaats van de economie af te remmen, wordt het gaspedaal nog dieper ingedrukt - ook buiten Nederland. Zo zal de belastingverlaging van president Trump de toch al florerende Amerikaanse economie verder opzwepen. Ondertussen blijft de geldpers van de Europese Centrale Bank draaien. Tot dit najaar worden voor 270 miljard euro aan extra staats- en bedrijfsobligaties opgekocht. Dat komt boven op de reeds aangeschafte schuldenberg van meer dan 2300 miljard euro. 'Een te langzame afbouw' van dit historisch ongekende monetaire stimuleringsprogramma, schrijft het CPB, 'kan leiden tot oververhitting van de economie.'

'Economisch niet nodig'

Behalve het Planbureau zet ook De Nederlandsche Bank vraagtekens bij de miljardenuitgaven die Rutte III voor ogen heeft. 'Politiek gezien begrijp ik het, na jarenlang bezuinigen', zei DNB-directeur Job Swank onlangs bij een persconferentie. 'Maar economisch is het niet nodig.' Minder omfloerst formuleren de economen van de Rabobank het in een rapport: 'Juist in de jaren na de crisis, toen de economie wel wat stimulans kon gebruiken, bezuinigde de overheid hard om de begroting op orde te brengen. Nu de economie is hersteld, gaat de overheid alleen maar verder stimuleren.' Dat maakt de Nederlandse economie kwetsbaar. De pieken worden hoger, maar in tijden van crisis is het dal ook extra diep.

Met die kritiek keert het uit de crisis bekende bezuinigingsdebat voorzichtig terug - zij het in spiegelbeeld. Toen luidde de kritiek van sommige economen dat de regering de hand te veel op de knip hield. Nu wordt juist iets meer calvinisme bepleit.

Er is wel een groot verschil in de toon van de discussie. Die is heel wat minder fel. Logisch: ondanks fors hogere overheidsuitgaven, kan het kabinet ook de staatsschuld terugdringen. Dat is het voordeel van economische groei. Daar komt bij dat bezuinigingen veel meer weerstand oproepen dan extra uitgaven. Nederland kent nu eenmaal geen krachtige belangengroepen, zoals in Duitsland de Bond van Belastingbetalers, die de regering om de oren slaan met elke extra cent belasting die over de balk wordt gesmeten.

Bas Jacobs, hoogleraar economie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam:

Hoewel hij zelf niet tegen méér economische stimulering door de overheid is, vindt de Rotterdamse hoogleraar economie Bas Jacobs die gelatenheid onbegrijpelijk. 'Volstrekt inconsequent', gedraagt de Nederlandse politiek zich volgens hem. 'De partijen die de afgelopen crisisjaren het hardst geroepen hebben dat er bezuinigd moet worden, hebben nu collectief hun budgettaire orthodoxie overboord gegooid. Echt, daar zit geen enkele diepere economische gedachte achter. Het ergste is dat vrijwel niemand hier een woord aan vuil lijkt te maken.'

Natuurlijk onderschrijft hij het bekende adagium van de econoom Keynes: wie in slechte tijden de economie wil stimuleren, moet sparen als het economisch voor de wind gaat. Toch is Bas Jacobs, in de voorbije crisis een van de felste critici van het bezuinigingsbeleid, niet per se tegen de extra uitgaven van Rutte III. 

'Het is erg lastig in te schatten op welk punt in de economische cyclus Nederland zit', legt hij uit. 'Er is een aanwijzing voor oververhitting: de extreem lage werkloosheid. Tegelijkertijd groeit de economie al een paar jaar veel harder dan verwacht, terwijl de lonen en prijzen heel gematigd stijgen. Dat wijst nog op overcapaciteit. Daarnaast blijft de wereldwijde economische situatie verre van normaal, met de rente van de Europese Centrale Bank die op nul staat.' 

In die situatie acht Jacobs het economische risico van bezuinigingen - tegenvallende groei - groter dan het risico van wat oververhitting. 'Als landen als Nederland en Duitsland met hogere lonen en extra investeringen zorgen voor meer inflatie in het Eurogebied, helpt dat de ECB om het monetaire beleid te normaliseren. Dat is belangrijk, wil de centrale bank bij een volgende recessie nog iets uit kunnen richten.'

Coen Teulings, hoogleraar economie in Cambridge 

Ook de voormalige CPB-directeur is geen voorstander van extra zuinigheid. De reden daarvoor heeft niet zozeer te maken met de economische conjunctuur, maar is fundamenteler: net als buurland Duitsland spaart Nederland te veel. 

'De staatsschuld daalt razendsnel, van ruim 60 procent in 2016 naar iets meer dan 50 procent van het BBP in 2019. Het pensioenvermogen is de afgelopen tien jaar toegenomen van 120 naar 160 procent van het BBP. Dat klinkt mooi, maar mondiaal gezien is het een onhoudbare situatie. Tegenover de besparingen van het ene land, moeten immers wel spaartekorten van een ander land staan. Je kunt niet met zijn allen tegelijkertijd sparen. Dat is een recept voor chaos. Vergeet niet: voorafgaande aan de crisis van 2008 was het het enorme spaaroverschot van China dat de zeepbel op de Amerikaanse huizenmarkt opblies, met alle gevolgen van dien.' 

De oplossing ligt voor de hand: laat de lonen stijgen en het geld binnenlands rollen. Wat Teulings betreft, had dit het beste tijdens de crisis kunnen gebeuren, om de pijn te verzachten. Tegen de economische cyclus in dus. 'Het kabinet heeft indertijd gekozen voor forse bezuinigingen. Het gevolg is dat we, nu het beter gaat, weinig anders kunnen doen dan opnieuw procyclisch handelen: niet besparen. Maar laten we het vooral van de positieve kant bekijken. We zijn veel rijker dan we denken.'