De cyborg is straks de nieuwe slaaf

Follow @nrc_opinie

Om te concurreren met robots zal de mens zich tot cyborg moeten ontwikkelen, zei ondernemer Elon Musk op 14 februari in Dubai. Ofwel: laat onze hersenen fysiek samensmelten met de chips van computers. Musk, geboren in 1971, kennen we van Tesla. Ondertussen werkt hij met zijn bedrijf SpaceX aan kolonisering van Mars. Hij voorziet een gigantische versnelling in robotisering en automatisering. Eén waar de zelfscankassa van Albert Heijn nog maar een voorproefje van is. Amazon, nu nog 220.000 werknemers, bouwt bijvoorbeeld aan distributiecentra waar geen mens meer aan te pas komt. Zelfs de pakketbezorging wordt overgenomen door drones.

De vrees dat technologie de mens overbodig maakt, is een constante in het denken van transhumanisten. Zij zijn ervan overtuigd dat kunstmatige intelligentie ooit die van de mens zal overtreffen en vervolgens in rap tempo verder zal evolueren. Technologische singulariteit, noemen ze deze fase, een begrip dat in 1993 gemunt werd door de schrijver Vernor Vinge. De singulariteit is nabij, stelde uitvinder Raymond Kurzweil in 2005. Zijn gelijknamige boek wordt beschouwd als de bijbel van de transhumanistische beweging. In 2030 zou het moment daar zijn. En als directeur engineering bij Google heeft hij daarop niet de minste invloed.

Toch zal het zo’n vaart niet lopen, denkt hersenwetenschapper Peter Hagoort. We zouden nog onvoldoende kennis hebben over onze hersenen om samensmelting met chips te realiseren. Wel is het al mogelijk kevers van een neuro-implantaat te voorzien, zodat je ze als een modelvliegtuigje kunt besturen. Maar deze technologie is nog rudimentair.

Transhumanistische fantasieën leiden af van het directe gevaar van kunstmatige intelligentie: grote delen van de arbeidsmarkt zullen verdwijnen. Wie zich blind staart op een ‘robot take-over’, ziet niet de sociaaleconomische ontwrichting die eraan vooraf gaat. Techniekfilosoof Bernard Stiegler waarschuwt daarom voor ‘de automatische samenleving’, waarin mensen onderworpen zijn aan digitaal-economische systemen. De mens wordt dus aan Apple en Facebook aangepast, in plaats van andersom. We worden zélf een datapakket. Big Data als digitale Leviathan, eenieder bestuurd door algoritmen. De ‘winst’ van een dergelijke samenleving gaat naar Google, Apple, Facebook en Amazon. Niet toevallig werken daar de transhumanisten. Het gevaar zit hem dus allereerst in oligarchische regimes die regeren bij de gratie van automatisering.

Automatisering in compositie met de mens

De steun aan de transhumanistische agenda bestaat niet alleen uit spreekbeurten. Er worden miljarden in geïnvesteerd door übernerds als Larry Page en Sergey Brin (Google), Mark Zuckerberg (Facebook), Jeff Bezos (Amazon), Travis Kalanick (Uber), Peter Thiel (PayPal) en natuurlijk Elon Musk zelf. De zogeheten Singularity University van Ray Kurzweil, aanvankelijk een non-profit denktank, is intussen een door Google gesponsord for-profit instituut. In Eindhoven zit een dependance. Doel is het versnellen van de innovatie en het propageren van de verandergedachte bij Nederlandse overheden, bedrijven en academies.

Computers, robots en kunstmatige intelligentie hebben ons allang in de greep. In plaats van ons steeds verder aan te passen aan de digitalisering, moeten we nieuwe technologieën inzetten voor onze vrijheid en autonomie. Technologie behoort onze levens sociaal te verrijken en onze omgeving democratischer te maken. Verzet tegen automatisering heeft weinig zin. We zouden de bevrijding van zwaar en saai werk moeten toejuichen. Maar we reageren niet adequaat op de nieuwe technische conditie. Automatisering dient zich niet in competitie maar in compositie met de mens te voltrekken.