Waar zijn de vrouwelijke politici?

Wat hebben waterschap Vallei en Veluwe, de gemeente Alphen aan den Rijn en de Partij voor de Dieren in de Tweede Kamer gemeen? Of liever de dijkgraaf van dat waterschap, de burgemeester van die gemeente en de fractievoorzitter van die partij?

Ze zijn vrouw. De nog altijd zeldzame vrouw in de politiek. Want het beeld dat nu van de verkiezingsdebatten blijft hangen – mannen in pak – geldt voor álle politieke lagen.

Neem bijvoorbeeld de waterschappen, de oudste bestuurslaag van Nederland. Van de 23 dijkgraven die er aan het hoofd staan, zijn er drie vrouw. Het aandeel vrouwen in lokale en provinciale besturen is laag, onder burgemeesters idem. Zelfs het kabinet haalt het streefcijfer van 45 procent uit het Meerjarenbeleid Emancipatie niet.

Atria, het kenniscentrum voor Emancipatie, concludeerde in 2015, het laatste jaar waarin voor alle bestuurslagen de man-vrouwverhouding werd vergeleken: „De politieke participatie van vrouwen stagneert.” Van de 880 kandidaten voor de Tweede Kamer is dit jaar opnieuw 65 procent man. De arbeidsdeelname onder vrouwen groeit onderwijl wél.

Honderd jaar geleden was het voor het eerst mogelijk op een vrouw te stemmen. Een jaar later werd Suze Groeneweg van de SDAP het eerste vrouwelijke lid van de Tweede Kamer. Tot 1921 zou Groeneweg de enige vrouw blijven.

Nu zijn 60 van de 150 Tweede Kamerleden vrouw. Twee van hen zijn ook fractievoorzitter: Attje Kuiken bij de PvdA na het opstappen van Diederik Samsom en Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren. De kans dat Kuiken dat blijft na de verkiezingen is klein, de kans dat Thieme gezelschap krijgt van een andere vrouwelijke partijleider eveneens. Volgens de Peilingwijzer, het gewogen gemiddelde van zes peilingen, krijgen de Piratenpartij en Artikel1 – ook met vrouwelijke lijsttrekkers – geen zetel.

In vergelijking met de rest van de wereld doet de Tweede Kamer het overigens niet zo slecht met 40 procent vrouwen: het gemiddelde is 23,4 procent. En wellicht dat de toekomst verandering brengt: van de 15 jeugdwaterschappers, bedoeld om jongeren met waterbestuur kennis te laten maken, zijn zeven een meisje.

Jolande Sap

Eind 2010 volgde Jolande Sap Femke Halsema op als leider van GroenLinks. In 2012 werd zij gekozen tot lijsttrekker. De partij verloor zes zetels. Sap verliet de politiek toen het partijbestuur het vertrouwen opzegde. „Ik wist natuurlijk niet zeker of ik Femke zou opvolgen, maar de kans was groot. Nadat zij in de zomer van 2010 had besloten uit de politiek te gaan, heb ik mij een half jaar lang in stilte voorbereid. Ik wist dat ik het kon. Ik ben een stabiel mens. Ga risico’s niet uit de weg.

„Leiderschap wordt vanzelfsprekender aan een man toegedicht dan aan een vrouw. Ik heb veel over communicatiestijlen gelezen; mannen poneren, vrouwen geven verklaringen voor hun acties. Een vrouw die poneert wordt als bitch weggezet. En als ze verklaart, roept dat weerstand op. Ik probeerde vriendelijk te poneren. Dan scoor je niet hoog op de schaal van daadkracht en leiderschap.

„De actie tegen mij kwam van een klein clubje cruciale, lokale bestuurders. Toen ik merkte dat de macht mij niet gegund werd, trok ik mijn conclusies. Als man had ik waarschijnlijk een aantal poppetjes om mij heen verzameld die mij na de verkiezingen zouden steunen.”

Vrouwen die ernaar streven gelijk te zijn aan mannen, ontbreekt het aan ambitie - Marilyn Monroe

Carola Schouten

Carola Schouten is Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie en financieel woordvoerder. Zij staat op plek 2 van de kandidatenlijst.

„Bij de onderhandelingen voor het Herfstakkoord zat ik met zestien mannen aan tafel. Ik was de enige vrouw. Ik hoor één van hen nog zeggen dat het zo goed gaat met de emancipatie omdat het aantal éénverdieners daalt. Ik keek om mij heen en dacht: als je belijdt dat je emancipatie belangrijk vindt, dóe er dan wat aan.

„Vrouwen kunnen vaker hun vinger opsteken. En kiezen voor portefeuilles die invloedrijk zijn of kunnen worden. Laat die bescheidenheid eens varen.

„Gert-Jan Segers en ik zijn eind 2015 allebei gepolst of we Arie Slob wilden opvolgen. We zijn rond de tafel gaan zitten. Wie weet het meest van de vraagstukken die de komende jaren de politiek gaan beheersen: identiteit en multiculturaliteit. Dat is Gert-Jan. Voor zijn masters specialiseerde hij zich in westers-islamitische betrekkingen en het Midden-Oosten. In zijn loopbaan kreeg hij ook met deze thema’s te maken.”

Rita Verdonk

In 2006 maakte Rita Verdonk bekend dat zij lijsttrekker wilde worden van de VVD. ‘IJzeren Rita’ verloor nipt van Mark Rutte maar kreeg bij de verkiezingen ruim 60.000 voorkeursstemmen meer dan hij. Na kritiek op zijn leiderschap werd ze uit de VVD-fractie gezet. In 2008 richtte ze Trots op Nederland op. Toen ToN in 2010 geen zetels haalde, stapte ze uit de politiek.

„Voor het eerst in de parlementaire geschiedenis kreeg de nummer twee meer stemmen dan de nummer één. Je kunt je afvragen waarom de VVD daar niets mee gedaan heeft. De partij had ook kunnen zeggen: dit is een signaal. Maar ik was een nieuwkomer met andere ideeën. Ik denk niet dat de partij liever een man aan het roer wilde.

„Jeanine Hennis heeft de capaciteiten om VVD-lijsttrekker te zijn. In haar nadeel werkt dat zij zich focust op haar taken. Hennis wil als minister van Defensie resultaten boeken en is niet bezig met haar positie. Dat is vrouw-eigen.”

Ina Brouwer

Ina Brouwer was lijsttrekker van de Communistische Partij van Nederland (CPN) in de jaren tachtig. In die tijd zaten er nóg drie vrouwelijke lijsttrekkers in de Kamer: Andrée van Es, Ria Beckers en Cathy Ubels. Bij de verkiezingen van 1994 ging Brouwer een duolijsttrekkerschap aan met Mohammed Rabbae voor GroenLinks.

„De vrouwenbeweging was destijds erg op de politiek gericht. Dat had groot effect. Nu leven we in een tijd waarin machtspolitiek – een mannending – de nadruk krijgt. Veel vrouwen gaan voor inhoud en idealisme. Marianne Thieme is een van de laatste idealisten in de Kamer.

„Ook in Nederland kan een Theresa May opstaan. Ik had gehoopt dat zich bij de PvdA een vrouwelijke kandidaat-lijsttrekker zou opwerpen. Helaas bleef het stil. Jesse Klaver doet het goed, maar de campagne van GroenLinks is erg op Trudeau-leest geschoeid. Het zal wel nostalgie zijn, maar dan verlang ik toch meer naar een Bernie Sanders-achtige aanpak; met je laarzen in de klei tussen de mensen.

„Voor veel vrouwen is de politiek afschrikwekkend. Ze hebben niet het gevoel dat ze iets zinnigs kunnen doen. De missie ontbreekt. Het gaat weleens door mijn hoofd om terug te keren in de politiek. Dat blijft een soort missie, maar ik vind dat de jonge generatie het moet doen.”

Vera Bergkamp

Vera Bergkamp geldt bij D66 als een van de mogelijke opvolgers van Alexander Pechtold. Zij zit sinds 2012 in de Kamer. Eerder was zij directeur Human Resources bij de Sociale Verzekeringsbank.

„Organisatoren van politieke debatten vragen vaak om de lijsttrekker, maar het zou mooi zijn als ze wat breder kijken. Zo kunnen vrouwen zich meer profileren. Daarnaast zou je vrouwen binnen partijen ook beter kunnen begeleiden met een opleidingstraject. D66 heeft bijvoorbeeld het Els Borst-netwerk.

„Vrouwen denken lang na over mooie functies. Daar is niets mis mee, maar in de politiek moet je soms snel kansen grijpen.”

Femke Halsema

Femke Halsema was van 2002 tot 2010 politiek leider van GroenLinks. Zij heeft geen behoefte „de bekende oorzaken” van het gebrek aan vrouwelijke lijsttrekkers af te lopen. Halsema: „Laat de mannen nu maar eens aan het woord.”

Marianne Thieme

Net als bij de verkiezingen van 2006, 2010 en 2012 is Marianne Thieme bij de komende verkiezingen lijsttrekker voor de Partij voor de Dieren.

„Dit jaar is het honderd jaar geleden dat vrouwen in Nederland passief kiesrecht kregen. Dan is de oogst – twee vrouwen op zeventien fractievoorzitters – wel heel mager hè. Mij wordt vaak gevraagd hoe ik het volhoud, al die wedstrijdjes ver plassen.

„Het biedt ook mogelijkheden. Soms laat ik al die mannen elkaar eerst vliegen afvangen. Dan stap ik naar de microfoon met een totaal ander verhaal. Vrouwen vinden dat geweldig. Ik krijg veel mails: ‘Ik ben trots op wat u doet, vooral omdat u vrouw bent.’

„Ik denk dat de wijze van politiek bedrijven door de traditionele partijen voor veel vrouwen niet aantrekkelijk is. Het vertrouwen tussen burger en politiek zit ook op een dieptepunt. Ik raad vrouwen in de politiek vooral aan zichzelf te blijven. Zoals Marilyn Monroe zei: ‘Vrouwen die ernaar streven gelijk te zijn aan mannen ontbreekt het aan ambitie’.”

Neelie Kroes

Neelie Kroes vindt dat winning horse Mark Rutte het uitstekend doet. Hoe graag ze ook een vrouwelijke lijsttrekker bij de VVD ziet, dit lijkt niet het moment om hem in te wisselen.

„Maar er moet wel werk van worden gemaakt voor de volgende verkiezingen.

„Wat we om te beginnen kunnen doen, is stemmen op vrouwen die normaal gesproken niet gekozen zouden worden omdat ze te laag op de lijst staan. De vrouwelijke nummer 2 komt er wel, maar de nummer 32 heeft waarschijnlijk een zetje nodig.

„Als kiezers van alle partijen massaal stemmen op vrouwen op onverkiesbare plekken, dan krijg je een politieke aardverschuiving. Hoe krijg je anders beweging in dat mannenbolwerk? En let wel: ook de vrouwen die onderaan de lijst bungelen, zijn geen domoren hè. Anders zouden ze niet op de lijst staan.

„Ik zou het ook goed vinden als de zware portefeuilles – Financiën, Buitenlandse Zaken, Economische Zaken – naar een vrouw gaan. Zo kunnen vrouwen vooroordelen weerleggen. Naast een geroutineerde premier als Mark komt er garen van de klos.”

Mirjam Sterk

Mirjam Sterk was van 2002 tot 2012 Tweede Kamerlid voor het CDA. Ze gold lang als machtigste CDA-vrouw in de Tweede Kamer.

„Er zijn genoeg zichtbare vrouwen in Den Haag. Renske Leijten, Mona Keijzer, Vera Bergkamp, Fleur Agema, Pia Dijkstra. Aan kwaliteit ligt het niet. Het zou goed zijn als een brede coalitie voor de verkiezingen met een intentieverklaring komt: wij vinden het belangrijk dat er evenveel mannen als vrouwen in het kabinet komen. En liefst vrouwen op traditiegetrouw ‘mannelijke’ posities. Of het lukt is een tweede, maar dan laat je in elk geval zien dat je het serieus neemt.”

Andrée van Es

Andrée van Es, voormalig lijsttrekker van de PSP, komt nog uit de tijd dat er vier vrouwelijke lijsttrekkers in de Kamer zaten.

„Dat waren wel lijsttrekkers van wat Ischa Meijer ‘het vlooientheater’ noemde: de kleine linkse groepen die ver van de macht verwijderd zijn.

„Vrouwen willen het vaak perfect doen. Ze durven geen blunders te maken. Het zou goed zijn als vrouwen vaker struikelen, diep vallen, weer opstaan. Durven verliezen, dat is nodig.

„Kathalijne Buitenweg van GroenLinks vind ik de beste potentiële lijsttrekker. Maar ook Jeanine Hennis van de VVD, Sadet Karabulut van de SP, Vera Bergkamp van D66 en Sylvana Simons van Artikel 1 hebben de juiste kwaliteiten.

„Ik zap weg bij al die stropdassen. Terwijl ik toch een doorgewinterde politieke watcher ben. Naast vrouwen op zware ministersposten is het belangrijk dat er naast elke lijsttrekker een vrouw als financieel specialist aan de onderhandelingstafel zit.”