Kunst verklapt of u parkinson krijgt
Uit de penseelstreken van grote schilders is af te leiden of ze alzheimer of parkinson zullen krijgen. Dat hebben neuropsychologen ontdekt in analyses van meer dan 2.000 werken van beroemde schilders zoals Dali en Monet. Niet alle experts zijn het al meteen eens met de suggestie dat hier een diagnosemethode in schuilt.
De eerste tekenen van mentale achteruitgang die alzheimer of parkinson aankondigen zijn zichtbaar in iemands schilderijen jaren voordat de ziektes zich manifesteren. Psycholoog Alex Forsythe (Universiteit van Liverpool) publiceert die opmerkelijke conclusie in vakblad Neuropsychology nadat ze met haar team 2.092 schilderijen van beroemde kunstenaars bestudeerde.
In de analyse namen de onderzoekers werk van bijvoorbeeld de Franse impressionist Claude Monet die mentaal gezond bleef en van expressionist Willem de Kooning, bij wie meer dan tien jaar voor zijn dood in 1997 alzheimer is vastgesteld. Ook werken van Salvador Dali en Norval Morrisseau, die parkinson kregen, van James Brooks die alzheimer ontwikkelde en van Picasso en Chagall, die gezond bleven, zijn in het onderzoek onder de loep genomen.
Met software voor digitale beeldanalyse gingen de onderzoekers na hoe een specifiek geometrisch patroon in de werken - fractal - doorheen de carrières van de kunstenaars evolueerde. Die fractalen zijn patronen die zichzelf in verschillende afmetingen telkens herhalen. De complexiteit van die herhalingen is doorgaans specifiek voor een kunstenaar en daarom zetten kunstkenners soms fractaalanalyses in om de echtheid van kunstwerken te bepalen.
Handtekening nalaten
Forsythe en co. zien in werken van artiesten die later ziek werden, al veranderingen in de 'fractaaldimensie' die bij de anderen niet voorkomen. De kunstenaars gaan in hun schilderen sterk afwijken van hun gebruikelijke 'fractaaldimensie'. "Het is alsof ze een handtekening nalaten in hun kunstwerken die heftig verandert wanneer er iets in de hersenen fundamenteel gaat veranderen", zegt Forsythe in de Britse pers.
Ook in taal en in teksten hebben onderzoekers al vroege tekenen van dementie ontwaard, zoals in de speeches van voormalig Amerikaans president Ronald Reagan en werk van de Britse schrijfster Iris Murdoch.
Volgens Forsythe kan de ontdekking leiden tot methodes die vroege detectie van neurologische problemen opleveren. "We hopen dat deze innovatie nieuwe opties brengt waarmee we nog voor de eerste symptomen opduiken al iets kunnen ontdekken over wat aan de hand is in de hersenen", zo schrijft de onderzoekster.
'We hopen nu dat we nog voor de eerste symptomen opduiken al iets kunnen ontdekken in de hersenen'
Maar ze benadrukt wel dat ze het voorlopig nog niet ziet als een volwaardige diagnosemethode. Daarvoor is onder andere het aantal artiesten in dit onderzoek te klein.
Dat is ook de kritiek van sommige collega's. Een van hen, fysicus Kate Brown (Hamilton College, New York) noemt het hele onderzoek zelfs "totale onzin". In 2006 publiceerde zij in Nature onderzoek dat laat zien hoe fractaalanalyse niet altijd evenveel klaarheid schept over de authenticiteit van werken.
Andere experts zijn minder kritisch en benadrukken dat kunstzinnige expressie hoe dan ook belangrijk kan zijn bij mensen met verschillende vormen van neurodegeneratieve aandoeningen. Soms kan het een uitlaatklep zijn wanneer verbale communicatie onmogelijk wordt en er zijn voorbeelden van artiesten die lang nadat ze een diagnose kregen nog topwerken maakten.
Die vorm van communiceren stimuleren bij ouderen vinden de meesten dan ook een goed idee. Maar dat is natuurlijk nog iets anders dan alvast de werken van veertigers onderzoeken op de eerste sporen van deze ziektes.