'Laat de wetenschappelijke zzp'er met de universiteit concurreren'

Wetenschappers zijn steeds vaker in tijdelijke dienst van de universiteit. Volgens de Volkskrant is inmiddels 60 procent van de wetenschappers 'flexwerker'.

Bastiaan Verweij, woordvoerder van de Vereniging van Universiteiten (VSNU), zei dit niet als een probleem te zien: 'Het huidige model is gericht op talentselectie. Onderzoek is veel competitiever dan vroeger. Wetenschappers strijden met elkaar om de pot met geld. Dat is uitdagend, maar betekent soms ook dat er onzekerheid is over een aanstelling of over het voortbestaan van een vakgroep'.

Strijd om pot geld
Waar Verweij op doelt, is dat de overheid de wetenschap steeds minder financiert via directe vaste subsidies aan de universiteiten, maar steeds meer via de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), die geld verdeelt op basis van projectvoorstellen. Tussen strijd om een pot met geld en tijdelijke contracten bestaat echter helemaal geen één-op-één-relatie.

Zelf heb ik bij een adviesbureau gewerkt waar het binnenhalen van opdrachten in competitie met andere bureaus minstens zo moeilijk was als binnen de wetenschap. Desondanks waren alle adviseurs in vaste dienst. Hetzelfde geldt voor de werknemers van vele andere bedrijfstakken waar men dagelijks de inkomsten in concurrentie moet binnenhalen.

Wetenschappelijk personeel in continue onzekerheid laten verkeren over hun toekomst is dus simpelweg een keuze van de universiteiten. Dat mag, maar laat de overheid de onderlinge verhoudingen tussen wetenschapper en universiteit dan wel wat eerlijker maken.

Wetenschappelijke zzp'ers
Er bestaat namelijk de curieuze situatie dat een wetenschapper het geld dat hij of zij bij NWO binnenhaalt alleen in dienst van de universiteit mag besteden. Hoewel wetenschappers dus zelden meer een vaste aanstelling van de universiteit krijgen, mogen zij niet met de universiteit concurreren. Terwijl wetenschappelijke zzp'ers het onderzoek wellicht voor een fractie van het geld kunnen uitvoeren. Vanuit het eigen huis, vanachter de eigen computer. De universiteit legt op de NWO-subsidie immers nog eens een gelijk bedrag toe voor gebouwen en ondersteuning, betaald uit geld dat de universiteit direct van de overheid ontvangt.

Natuurlijk kan niet al het wetenschappelijke onderzoek ook buiten de universiteit worden verricht. Vaak zijn grote computers of meetopstellingen nodig. Maar zeker de economische, geestes-, maatschappij- en gedragswetenschappen hoeven niet per se binnen de muren van een universiteit te worden uitgevoerd. Albert Einstein schreef zijn meest baanbrekende artikelen zonder baan aan de universiteit.

Vaak zal de universiteit vanwege schaalvoordelen de beste plaats zijn voor wetenschappelijk onderzoek, maar soms ook niet. Als de overheid de eis zou laten varen dat onderzoeksgeld binnen de universiteit zou moeten worden besteed, zouden er daarom wel eens innovatieve en efficiëntere onderzoeksverbanden en initiatieven van de grond kunnen komen.

Risico's
Natuurlijk kan de overheid denken dat wetenschap beter kan worden uitgevoerd binnen enkele grote en duurzame samenwerkingsverbanden die continuïteit garanderen. Maar laat ze dan paal en perk stellen aan die tijdelijke dienstverbanden. Het is het één of het ander.

Als de overheid echter wél meer van die flexibele, ondernemende en innovatieve wetenschappers wil, dan kunnen we de flexibiliteit zelfs nog verder doorvoeren. Geef hen dan ook de volle kans zelf risico's te nemen. Bied sommige onderzoekers de mogelijkheid te werken op basis van no cure no pay.

Nu verdeelt NWO haar geld enkel door te selecteren uit gedetailleerde onderzoeksvoorstellen. Onderzoekers verspillen daaraan ettelijke weken tot maanden per voorstel, terwijl zij van werkelijk grensverleggend onderzoek de koers nog geeneens kunnen voorzien en terwijl het merendeel van de voorstellen de prullenbak ingaat omdat ze worden afgewezen.

Vaste contracten
Als de overheid wetenschappers toch steeds meer op basis van hun productie wil beoordelen, betaal onderzoekers dan ook achteraf voor hun resultaten zoals gepubliceerde wetenschappelijke artikelen. Apple vraagt immers van haar klanten ook geen geld vooraf bij de ontwikkeling van de iPhone 6. Zo zou de grensverleggende wetenschapper, die geen baan of geld krijgt omdat nog niemand vooraf in hem gelooft, als zzp'er op eigen risico het onderzoek kunnen uitvoeren en daarvoor bij succes achteraf toch worden beloond.

Wanneer de overheid individuele wetenschappers de mogelijkheid biedt onder deze voorwaarden met universiteiten te concurreren, zou het mij niet verbazen dat universiteiten plotsklaps weer meer vaste contracten zouden gaan aanbieden.

^{Marc Davidson is flexonderzoeker en -docent aan de Universiteit van Amsterdam.}